Euskararen Foru Legeak 25 urte beteko ditu abenduaren 15ean. Egiguzue balorazioa.
Paula Kasares: Ez da ahantzi behar Euskararen Foru Legea zein kontestutan onartu zen, ez da inolaz ere adostasun politikoaren ondorioa. Gaur egun adostasun falta bera dago. Legea bera, ondoan dituen antzeko bertze legeen aldean, oso lege berezia da. Estatuan gizarte elebitasunari eman ez zaion irtenbidea hemen eman zaio: zonifikazioa. Legeak gabezia handiak ditu, ukitzen dituen alorrak kontuan hartuta. Administrazioa, irakaskuntza eta hedabideak baizik ez ditu ukitzen eta gaur egun badakigu hizkuntza baten egoera sozialak beste alor anitz ere behar dituela: gizarte erabilerari, sozioekonomiari lotutakoak… Orduan, Legea eskasa da kontuan hartzen duen eragiteko alorrari dagokionez, eta bestalde, testu eskas hori baliatuz hizkuntza politika egiteko Nafarroan izan den borondatea ezaguna da. Azken horri lotuta markatuko nituzke bi garai: agian posibilistagoa izan zen hasierako garaia, 1986tik 2000. urtera artekoa eta 2000. urtean hasi zen atzera jotze ikaragarria. Hau da, Legea berez oso posibilista zen, aukerak ematen zituen gauza oso ezberdinak egiteko, baina Nafarroan beti interpretatu izan da oso modu estuan. Azkeneko urteetan detailetxo bakarra izan zen; Pérez Nievasek Iruñerriko eremu ez euskalduneko zenbait udalerritan D eredua zabaltzea ahalbidetu zuen. Baina testua aukera guztietan garatzeko ez da izan inolako borondate politikorik.
Eta zertaz ez, egin behar da autokritika pixka bat. Legeak duen elementu oso inportantea irakaskuntza da. Euskarazko irakaskuntza Nafarroa osora zabaltzeko bi aukera garbi izan dira Parlamentuan, 80ko eta 90eko hamarkadetan. Ez ziren probestu. Zenbait alderdi abertzaleren aldetik agian jokaerak maximalistegiak izan ziren: zonifikazioa ez baitzen onartzen, gerta zitekeen ezein hobekuntzatxori ez zioten bide eman.
Legearen betetze maila? Paulak aipatu du arlo gutxi ukitzen dituela Legeak, eta gainera, beti progresibitateaz, nahiaz, hitz egiten du. Baina gero, nahiz eta jendeak nahi hori azaldu, ez da kontuan hartzen. Adibidez irakaskuntzan, Iruñean problema asko izan ziren D ereduak sartzeko eskola zenbaitetan.
Komunikabideen arloan dio, euskara progresiboki sartuko dela komunikabide guztietan. Deus ere ez da egin. Momenturik hoberenetan bost bat minutu izan ditu euskarak bizpahiru irratitan. Hor dugu herritarren ahaleginez lortutako Euskalerria Irratia, lizentziarik gabe segitzen du. Europatik etorritako adituek komentatzen zuten euskaraz arituko ziren telebista eta irratia behar zirela Nafarroan. ETB hartzeko zailtasun handiekin segitzen dugu, eta euskara hutsean Nafarroa osorako ari den telebistarik ez dugu.
Legea, sorreran, nahiko murriztailea ikusten genuen eta Legea betetzeko ardura dutenek izan zitekeena baino murriztaileago interpretatu dute. Azken batean, debekurik ez du aipatzen, baina batzuetan jokatzen dute Legea debekatzeko balitz bezala. Ordea, egin zitekeenari begira egotea alfer xamarra da. Lehen bazen gizartean euskararen aldeko motibazioa eta jarrera. Orain, esango nuke lasaitu egin garela. Neurri handi batean Legea ontzat eman dugu, neurriak hartuak daude eta horrela oso ongi gaude.
Oskar Zapata: Noski hobeto egin zitekeela, erabaki politikoak egon dira horrela edo hala izan ez zedin. Gauza batzuk oso argigarriak dira zonifikazioari dagokionez. Gaur egun Nafarroako euskaldun gehienak Iruñerrian bizi gara. Oso ongi lotu zuten hori: Iruñerria ez dugu elebidun egingo. Alegia, zerbitzuak eskaintzen diren eskualdean ez dago euskaldunentzat eskubiderik eta ez dago betebeharrik administrazioaren izenean, askotan. Eta Legeak horretarako aukera ematen bazuen, dekretuak etorri dira hori mugatzera.
Legea aldatu zitekeela. Gogoan dut PSNk antolatu zuen jardunaldi bat. Aingeru Epaltza aritu zitzaien Europan eta munduan ematen diren bestelako ereduak eta adibideak azaltzen, planteamendu garaikideak eta malguak. Nik oso urrun ikusi nituen. Ez gaituzte ezagutu nahi.
P. KASARES: Legeak zer ondorio ditu? Duela 25 urteko Legeak kontzeptu batzuk ezarri ditu. Adibidez, eremu ez-euskalduna eta eremu mistoa kontzeptuak. Bada belaunaldi oso bat logika horren barnean sortu dena, Nafarroako gehiena ez-euskalduna izatearen naturalitatea eta nolabait statu quo-a onartzen duena, ontzat ematen duena. Beraz, ez-euskalduna den tokian euskararen aldeko edozein gauza naturaren kontrakoa da. Kontzeptuok desmuntatzea zaila izanen da. Nafartzat hartzen diren alderdi politikoek, PSN batek, UPN batek, ez dute inondik inora bere egiten euskara. Zuk erran duzu [Zapatari begira] urruti ikusten dutela, bai hori da sentsazioa, euskal mundua ez dute ezagutzen eta ez dago borondate minimorik horretarako. Hori horrela izanda, Lege honek ordezkoa izateko perspektibak zailak dira.
O. Zapata: Progresibitatea planteatzen da edo aurreikusten da. Epaltzak planteatzen zien bidea da hori: badituzue modu progresiboan eremuak zabaltzeko, hiztunen eskubideak edo beharrak atenditzeko aukerak, baduzue UPNren aurrean malgu jokatzeko aukera. Hori jakin badakite edo behintzat kontatu zaie.
S. Aleman: Progresibitatea alderantziz ulertu dute. Hasieran, pauso txiki batzuk gogoz kontra eman zituzten, eta gero atzera egin dute beraiek emandako pauso horietan ere. Hala diote: “Ez, ez, hobe da mediku ona euskalduna baino” biak kontrajarrian baleude bezala, euskara jakitea eta lanean ona izatea. Zonifikazioak estatus bat sortu du: hau horrela da eta aldaezina da, hau euskalduna da eta besteak ez dira euskaldunak. Euskarak behartu egiten du jendea. Horrek osatzen du diskurtsoa. Behartzea ez da politika egokia, baina aldi berean ingelesa ikastera behartzen dute eskolan. Ingelesaren kasuan “behartu” hitza ez da inon agertzen, baina euskararekin automatikoki egiten da lotura.
P. Kasares: Ikaragarria da zer perbertsio diskurtsibo sortzen duen Legearen logikak. Adibidez, Estatuan bai Katalunian, bai Galizian, bai Euskal Autonomia Erkidegoan gurasoek haurren irakas hizkuntza hautatzeko eskubidearen aldeko taldeak sortu dira, Plataforma por la libertad de elección lingüística delakoan bilduak. Autonomia erkidego horietan PSOE, PP eta UPyDk gurasoen hautatzeko eskubidea defendatzen dute. Hemen zergatik ez? Nik sortuko nuke “gurasoek hautatzeko eskubidea dute” taldea. Nafarroan gurasoek ez dute inoiz hautatu ahal izan. Oskarrek aipatu duen PSNren euskararen aldeko jardunaldia oso adierazgarria izan zen. Epaltzak sekulako diskurtso polita egin zuen eta hitza hartu zuelarik Roberto Jimenez PSNko buruak, zer erran zuen? Aurelio Artetaren diskurtso retrogradoaren bertsio berritua egin zuen, iritsi zen erratera euskara ama hizkuntza duten horiek eskubideren bat eskatzea ongi dagoela, haiek azken batean ezin izan dutela euskaldun izatea saihestu, euskaldunak direla sortzetik, baina irakaskuntzaren bidez euskaldundu diren horiek zerbitzuak euskaraz eskatzerik ez dutela. Hori sozialista batek ez luke defendatuko ez Katalunian, ez EAEn, ez Galizian ezta burutik jota ere. Hemen Legearen logika maltzurraren barnean edozein bazterkeria, beste inon defenda ezin dena, egin daiteke.
O. Zapata: Asko eskertu genuen Aingerurena, eta baita Robertorena ere, oso argigarria izan zelako. Hau PSNko burua da Nafarroan. Zer kontatu behar diogu? Aingerurena entzun eta gero hori dena botatzen duzu? Beste mundu batekoa zara.
P. Kasares: Enpatiarik gabeko jarrera.
S. Aleman: Zerbait positiboa izan zuen: euskararekin lotutako zerbait egiteko beharra sentitu zuten. Nahi baduzu irudi kanpaina, baina beharra sentitu zuten. Nafarroa Oinezen ikusi nuen Roberto Jimenez, eta esan nuen, beno, pauso bat da.
O. Zapata: Aldeko legea behar dugula jakitun, bitartean eta ostean hizkuntza komunitate osasuntsua sortzeko badugu hamaika lan lerro eta horiei guztiei ere heldu behar diegu. Horretarako gizartearekin lan egin behar dugu, gero eta aldekotasun gehiago lortzeko. Ez dezagun pentsa legeak dena emango digunik, badaude zoritxarrez oso aurrekari txarrak. Legea aldeko izanik ere, hizkuntzaren erabilera sozialak ez du aurre egin hainbat lekutan. Gure ustez erabilera soziala funtsezkoa da hizkuntzaren biziraupenean.
Legeak lege, zein da euskararen egoera gaur egun Nafarroan?
O. Zapata: Baldintza politikoak direnak dira eta mahai gainean jarri ditugu. Badago klase politiko bat hizkuntza komunitatearen kontra dagoena, eta gainera, sentimendu euskaltzalearekin jokatzen du kontra egiteko. Gehiengoa da klase politikoaren artean. Guk [Topaguneak] oso garbi dugu aldeko baldintza politikoak behar ditugula aldaketak emango badira.
Bestalde, ikusi behar dugu zer nolako diskurtsoak behar diren masa soziala gureganatzeko. Inoiz gehiengo euskaltzalea lortzeko lan egin behar dugu. Masa soziala limurtzeko, gureganatzeko edo aldekoago egiteko lan egin behar dugu. Egokitu beharreko guztiak egokitu beharko ditugu, nori zer kontatu eta nola kontatu aztertu beharko dugu. Ez du balio gauza bera esatea euskalduna den pertsona kontziente eta koherenteari eta manifa edo [Nafarroa] Oinez-era joateko prest dagoenari. Egokitu behar dugu egokitu beharreko guztia, jakinik nora joan nahi dugun. Hiru Erregeen Mahaira joan nahi baduzu zortzi urteko haur batekin ez diozu esango, “begira, hara noa”. Bidean gozatu dezan saiatu beharko duzu, bere senti dezan egiten ari dena. Komunikazioan trebatu behar gara gehiago eta pedagogia asko egin behar dugu.
S. Aleman: Aurrerapauso asko eman dira. Dena den, bestelako giro bat zegoen orain urte batzuk eta zenbait urtean iraun du horrek. Jendea prest zegoen ahalegina egiteko, baina jendea prest egoten da ahalegina egiteko noiz arte? Irakaskuntzan –helduenean eta eskoletan– pauso asko eman dira, baina iruditzen zait –eta beharbada gehiago da ustea datuak baino– azken hamar urte hauetan-edo moteldu direla euskararen aldeko aurreratze horiek. Irakaskuntzan Gobernuak oso ongi asmatu du bere hizkuntza politika egiten, hau da, euskararen kontrako hizkuntza politika egiten, ingelesa jarri du tarteko. Horren bidez D eredua moteldu da. Helduen euskalduntzean gauza bera, behera doa nabarmen. Jendeak, beharbada, ez du grinarik euskara ikasteko. Eta badakit adibidez, haurra ikastolara eramatea pauso bat dela, ahalegin asko kostatzen zaiola askotan helduari haurra ikastolara bidaltzea, baina ezin dugu gure burua engainatu. Garbi izan behar dugu horrekin bakarrik ez goazela inora.
Eskolari zama ikaragarria jartzen diogu, eskolak eginen du dena. Alfabetatuko ditugu, idatzizkoa ikasiko dute, baina ahozkoa landu ez badugu gero ez eskatu gazteei euskaraz komunika daitezen karrikan, eman ez diegun zerbait ari gara ebaluatzen. Begiratu beharko dugu beraz nolako hezkuntza sistema erabiliko dugun D ereduan. Garai hartan ikastolara haurrak eraman zituzten gurasoak oso ausartak izan ziren, haien seme-alaben etorkizuna arriskatu zuten. Agian orain garaia dugu esateko, “dena ez dugu administraziotik erdietsiko”. Antolatzen hasi beharko genuke. Haur Eskolan adibidez, hiztun on batekin hiruzpalau haur elkartu litezke, eta horrela, ahozkoa bereganatuko lukete. Irudimena martxan jarri beharko dugu.
Ezagutza inportantea da, baina aurrera gindoazen horietan gelditu egin da. Beste arlo batzuetan sartu dela euskara? Bai, baina oso motel. Erabileran, azkeneko neurketetan, ez zen halako pausorik ikusten.
P. Kasares: Gazteen artean Iruñerrian behera.
S. Aleman: Transmisioari dagokionez, ikastolan edo euskaltegian ikasi duten gazte horiek, gaur guraso direnek, askotan seme-alabei ez diete euskara irakasten eta diote: “Nik ez dut ongi hitz egiten eta hobe da euskaraz ez egitea”. Batzuek eta besteek egindako diskurtsoek badute ondoriorik, ongi ez hitz eginez gero hobe omen da euskaraz ez hitz egitea haurrei. Orokorrean, batetik, egiten diren diskurtsoek, eta bestetik, laguntza ezak eta erasoek etsi hartzea eragin digute, edo moteltzea behintzat bai. Irakaskuntzan pare bat faktore behintzat ikusten ditut garbi xamar: batetik, azken hamar urteotan etorkin asko etorri da Nafarroara eta ez ditugu erakarri –zalantzan jartzen dut bitartekorik genuen–. Administrazioak ez du deus egin. Bestetik, British edo TIL ereduen bidez ingelesa ikasteko beharra sortu dute. Gu ez gara gai izan behar hori sortzeko. Lehen askoz ere gehiago zegoen jendearen buruan euskara ikasi beharra, eta badiot, inpresioez ari naiz, azterketarik gabe. Eta irakaskuntzaz landa zer dago? Bada, oso gauza gutxi. Garai batean pentsatu genuen irakaskuntzari eman behar geniola garrantzia, gaur egun ez dugu esaten horrelakorik: “Honi eman behar diogu garrantzia, ez dugu holako helbururik euskalgintzan edo ez dakit badugun”.
O. Zapata: Guk bai. Topagunean oso garbi dago, hiztunak trinkotu behar ditugu eta hiztunei guneak eta aukerak eskaini behar dizkiegu euskaraz bizitzeko. Besteak beste, badugu problema oso serioa, haur eta gazteekin lan egiteko baldintza ekonomiko zehatzak behar ditugu, laguntzak behar dituzu administrazioak egiten ez duena gizarte mugimendutik egin nahi baduzu. Halere, uste dut efikazagoa dela administrazioak eta gizarte mugimenduak elkarrekin lan egitea.
Ezagutza, erabilera eta sentsibilizazioa orekatu behar dira. Sentsibilizazioan gutxi egin da eta egiten denean gauza efektistak egiten dira, ez efikazak. Euskararen Egunean dirutza gastatzen segitzen dugu eta ez dugu dirurik, adibidez, proiektu jarraituak bideratzeko. Efikazak zein diren? Ez dakit zenbat soziolinguista zareten [Paulari begira] baina pilo bat. Hor badago alor bat garatua, eta hor baditugu errezeta batzuk. Horiei begira egin behar dugu lan. Bidearen zati bat ikusten dut, azken hamabost-hogei urtetan jorratzen hasiak garela uste dut. Ez da aski eta ikusi behar da zerk funtzionatzen duen eta zerk ez. Egia da baliabide ekonomiko gabeziaz gain gizarte mugimendu guztietan dagoela baliabide pertsonalen falta, euskalgintzan eta besteetan. Diskurtsoetan eta pedagogietan ez dugu asko inbertitu; zer kontatu irakasleei, zer gazteei…
P. Kasares: Ados izango garela pentsatzen dut, zein garrantzizkoa izango litzatekeen Nafarroan ETB3 hartu ahal izatea. Ezin dugu imajinatu hedabideen eragina gaur egun haurrengan. Hemen ezin da ikusi eta erabaki politikoa da! Deus egiteko asmorik ez badute, gizarte mugimenduen bidetik egin beharko dugu, baina beti eraman behar dugu guk behar duguna bizkar gainean?
S. Aleman: Seguruena nekatu egiten gara beti ahaleginean.
P. Kasares: Ezin duzu konpetitu, Clan-ekin, Disney Channel-ekin…
S. Aleman: Ezin dugu konpetitu, babes falta dugu alde guztietatik, baina hori errealitatea izanik zer egin dezakegu? Ez dugu pentsatu behar ikastolak edo helduen euskalduntze-alfabetatzea sortu zirenean bitartekoak eta babesa zutenik. Ez da gauza berria babes falta. Nire ustez beste zerbait dago hor: garai batean kemen handiz aritu ziren eta orain, edo nekea daukagulako, edo administrazioan ustea jarri dugulako, edo…
P. Kasares: Erronka ezberdinak dira. Ikastola muntatzea herriko gurasoen eskuetan egon daiteke, baina euskal komunitateak ezin du Disney Channelen antzeko gauza bat muntatu.
S. Aleman: Bai. Hizkuntza handien menpe gaude eta egoera orain beharbada gogorragoa da garai batean baino, baina haur eskola gurasoek sortzen ahal dute herri batean, eta oso gutxitan ematen dira horrelakoak. Beharbada neke handia daukagu, beharbada euskara ez dago gure lehentasunetan…
P. Kasares: Ez da konparatzen ahal 70eko hamarkadako giro soziala borrokarako, iraultzarako…
S. Aleman: Horretara noa!
P. Kasares: ... eta 2010eko hamarkadako indibidualismoa…
S. Aleman: Bai, baloreak aldatu dira.
P. Kasares: Erabat, eta horrek eragiten du.
S. Aleman: Gainera, populazio gazte asko zegoen garai hartan. Pentsatzekoa da indarra egiteko grina ere handiagoa zela. Orain jendeak esaten du, “nahiko lan egin dut eta atseden pixka bat behar dut”. Populazioa zahartzeak ere ekarri du hori.
Beste kontu bat. Ezagutza, erabilera eta sentsibilizazioa orekatu behar dira. Baina nire galdera da: badago euskararen ezagutza duen masa kritiko minimorik erabilera ikusgarri izan dadin? Kuriosoa da, baina begiratu diezaiegun Iruñeari eta Gasteizi. Esango nuke abiapuntu hobea zuela Iruñeak Gasteizek baino, euskaldunagoa zen bere gutxian. Gaur egun, Gasteizen euskaraz dakitenak –gutxi edo asko dakitenak– %40 dira. Iruñean %20ra ez gara iristen.
P. Kasares: Ezagutza politikak dakarren ondorioa.
S. Aleman: Ezagutza politika oso diferentea egin da.
O. Zapata: Hiztun kopurua handitzea gure helburuetako bat da, dudarik ez. Iruñerriko hiztun kopurua ikusgarri egiteko bidea haiek konpaktatzea da. Goazen biltzera garenok, goazen elkar ezagutzera, goazen elkarrekin gauzak egitera, baina aldi berean goazen hiztun berriak erakartzera eta aukerak ematera haiei. Hiriburuan ez da batere erraza, baina zifra bat ematearren, Gasteizen aurten Mintzalaguna egitasmoan 600 lagun ibiliko dira, alegia, ez dute beste harreman sarerik ikusi elkartzeko. Iruñean kasik 400.
2000. urtean, Larrunerako egindako beste mahai-inguru batean solaskideek aipatu zuten euskalgintzako eragileak atomizatuta zeudela eta estrategia bateratuak egiteko zailtasunak zituztela. Zuek zer diozue?
S. Aleman: Normalizazioan eta euskalgintzan ari direnek, bakoitzak badu egiteko bat eta horretan saiatzen da buru-belarri. Baldintza politiko-ekonomikoek ekarri dute bakoitza bere barnean hertsitzea, bizirauten saiatzea. Aldi berean, pauso txiki batzuk ematen ari gara Kontseiluaren inguruan. 2010eko maiatzaren 15eko manifa antolatzeko hainbat taldetako ordezkari elkartzen hasi ginen. Bilerek segitzen dute, hortik zer aterako den? Espero dut diskurtsoan zerbait ateratzea; zenbait gauzari nola egin aurre edo nola erantzun, zer proposatu guk, zer pauso eman… Askotan jendeak borondatea baldin badu ere –bi aldetara ari naiz, lehen esan baitut epeldu egin garela–, zer egin asmatzea zaila da. Bilerak Nafarroa mailakoak dira. Iruñean ere bada holako bilgune txiki bat, pauso handirik oraindik ez dugu eman, baina gauza txikiak badira ere beti izan dadila aurrera egiteko, jendeak ikus dezala pausoak ematen ari garela. Iruñean atomizazioa? Bai, bakoitza bere buruarekin nahiko lanekin dabil, baina holako gauza txiki batzuek erakusten dute jendea hasi dela biltzen eta zer egin daitekeen pentsatzen. Arras pesimista ez dut izan nahi.
O. Zapata: Nafarroan badago mahai bat: Sortzen, AEK, IKA, Ikastolen Elkartea, Euskal Herrian Euskaraz eta Topagunea. Mahai horretatik antolatu genuen manifa, kristoren arrakasta izan zuen, eta nola ez, ez genuen ospatu. Hori da beste bekatu bat, egiten duguna ez kontatzea, ez ospatzea. Ez ospatzeak nolabaiteko etenalditxoa ekarri zuen jarduera jarraituan. Une honetan diagnostiko bat elkarbanatu nahian ari gara. Ahalegin handia ari gara egiten elkarlan ez lehiakorra izan daitekeen horretan batera aritzeko. Egia da helburu bera izanik ere, estrategia desberdinak daudela, kultura desberdinetatik gatozela, batzuentzat diskurtsoan hitz totem bat dago, beste batzuentzat beste bat… Gure arteko harremana xamurtzen edo goxatzen ari gara. Manifak asko balio izan zigun elkar ezagutzeko. Nafarroaren egoera aztertzeko eta euskalgintzatik proposamenak egiteko pauso oso interesgarria da.
Eperik ezarri al duzue?
O. Zapata: Horretan ari gara. Lehentasunak adosteak luze jo dezake ala ez. Gauza bat da diagnostikoa egitea eta bestea lehentasunak adostea.
P. Kasares: Ados nago Sagrariok eta Oskarrek esandakoarekin. Eragileen atomizazioa bai, baina hedabideen garrantzia azpimarratuko dut berriz. Komunikabideek komunitatea sortzen dute eta erreferenteak elkarbanatuarazten dituzte. Nafarroan gabezia handiak ditugu, batzuetan zer egiten dugun errateko ere hedabide falta dugu. Nafarroako edozeinentzat euskal kultura erabat ezezaguna da. Underground gaude erabat, katakunbetan, gutxienekoen azpitik, eta ohituta gaude horrela bizitzera.
S. Aleman: Igoal ez gara aski trinkoak, baina aldi berean gure mundutxoa baino ez dugu ezagutzen. Edo agian besteena ezagutzen dugu, baina ez dakigu zenbaterainokoa den beraien ezezagutza gurekiko.
O. Zapata: Gu mundu horren parte ere bagara. Nik uste haiek ez gaituztela ezagutzen. Estrategiak eta diskurtsoak aztertu beharko ditugu, konplize horiek ere behar ditugu noski, gehiengoa da. Fustiñanako pertsona bat nola jartzen dut nire alde? Zer kontatu behar diot nire kontra ez egiteko? Ez dut formularik, baina hausnarketak egin beharko ditugu. Maiatzeko manifan 30.000 lagun bildu ginen. Horietako askori hara joatea baino ezin diezu eskatu, baina erantzun dute, ulertu dute kontatu diezuna. Gauzak kontatzen jakin behar dugu, hartzailearen araberako errelatoa eraiki behar dugu.
P. Kasares: Garbi dago euskararen kontrako jarrera, iritzia, mentalitatea… ez dela monolitikoa, irauli ezina. Hurbiltasunean, ezezagutzan eta urtetako aurreiritzietan oinarritzen dira horiek. Alabaina, adibidez, Tuterako Argia ikastolan “Aiton-amonen festa” ospatzen dute eta, kontatu didatenez, euskal kulturaren oso lagunak izan ez diren aiton-amona anitz ikusten dira bilobak euskaraz aritzearekin lerde jario. Bide emozionaletik, bertzelako bizipenen bidez, bertzelako zubiak eginez, gaindi daitezke Nafarroako populazioaren zati handi batean dauden aurreiritziak. Maila kolektiboan gainditzea lortzen bada, iritsiko da maila politikora. Oraingoz bi Nafarroa izan daitezela tematu dira batzuk, bata euskalduna eta bertzea ez-euskalduna. Baina nafarrek erakutsi dute Nafarroan euskararako mugarik ez dagoela.
O. Zapata: Baina nori zer eskatu aldez aurretik pentsatzea ongi dago. Ez eskatu pertsona bati emango ez duena. Onartu behar dugu askok ez dutela euskara ikasiko, nahiz eta jakin guretzat ezinbestekoa dela.
Euskararen inguruko eragile, elkarte eta erakundeek aniztasuna erakutsi beharra al dute euskararen munduan ez dagoena erakartzeko?
O. Zapata: Erakutsi beharra, egon badagoelako. Ez dugu kontatzen daukaguna.
S. Aleman: Guk zer ez dugun egiten ari gara begira, baina begiratu behar dugu zer egiten duten beste batzuek. Hizkuntza politika norbaitek ongi markatu badu hori Nafarroako Gobernua da. Diskurtsoan oso argi utzi dute euskaldunak denak berdinak direla. Aniztasun gabeziaren kontua ez dator guk diskurtso hori egiten ez dugulako edo gure aniztasuna ikusten ez delako, baizik eta bestaldetik diskurtso jakin bat dagoelako, diskurtso horrek oso ongi markatzen duelako “euskaldunak horrelakoak dira eta puntu”.
O. Zapata: Ados nago. Psikologikoki oso landua daukate.
S. Aleman: Eta ez du pisu bera boteretik egiten den diskurtsoak eta baztertuek egiten duten diskurtsoak. Boterea, ordena, ongizatea eta besteak “baztertu oihulari horiek”.
P. Kasares: Euskaldunak beti gatazkan.
ETAren bukaeraren albisteak, eta ondorioz garai berrietarako esperantzak, euskararen aurkako jokaera duten agintari politikoak aitzakiarik gabe utzi al ditu?
S. Aleman: Euskararen alde baldin badaude, bertako hizkuntzatzat badute, ez du aitzakia bakar batek ere balio ez egiteko horrelako hizkuntza politikarik. ETArena aitzakia besterik ez da. Etxe batean goseak daude eta familia hori auzokoarekin haserre dago hark garia ereiten duelako. Familiak lurrak ditu, baina ez du garirik ereinen. Benetan pentsatzen baldin baduzu gosea konpondu behar duzula garia ereinen duzu. Ez du gosearekin bukatu nahi, ez du euskararen aldeko hizkuntza politika egin nahi, euskara bost axola zaiolako. Nahi ez duenak beti du aitzakiaren bat. Momentu honetan badakigu zein aitzakia duten, krisia. Hau da, euskararen alde egiteko dirua behar da, gaztelaniaren aldeko politika egiteko dirurik ez da behar nonbait, ingelesaren alde egiteko ere ez. Aitzakietako bat airean gelditu da, baina beste hainbat erabiliko dituzte: behartzearena; diru faltarena; mendialdeko horientzat bai, lau dira eta zerbait eginen dugu, besteentzat ez…
P. Kasares: Ez dut esperantzarik epe laburrera gauzak aldatuko direnik hizkuntza politikan. Oroituko zarete Sanzek nola erran zuen: normalizazio politikorik ez dagoen bitartean hizkuntza normalizaziorik ez da izanen. Orain ETAren aitzakia ez baina krisiarena, independentismoarena, Nafarroaren kontrako mehatxuarena… izango dituzte. Euskara, haien diskurtsoan, nafartasunaren kontrako zerbait da.
O. Zapata: Euskaltzaleok unea probesteko aukera dugu, borondatea aldatuko dute baldin eta gizarteak exijitzen badie aldatzeko, boterea galtzekotan direla ikusten badute. Irudi aldetik, egia da, gurea orain berriro erakargarria izan daiteke hainbat lagunentzat, urrutiratu diren horientzat. Alde dugun guztia probestu behar dugu. Haiek probestu dute kontrakoa egiteko.
Non jarri behar dugu begia aurrerantzean?
P. Kasares: Euskaldungoak ekimenak bere kabuz sortzen eta aurrera eramaten segitu behar du, tamalez horren beharra segitzen dugu izaten. Atzera begiratuz gero, gaur egun funtsezkoak diren lorpenak horrela sortu ziren. Nafarroan maila instituzionaletik etorriko ez direnez, herri ekimenez saiatu beharko dira euskal komunitatea asetzeko moduko aldaketak.
S. Aleman: Gure esku dago neurri handi batean momentu honetan behintzat. Horrek ez du esan nahi, ardura batean edo bestean dauden horiekin hitz egin behar ez dugunik. Batzuek diote elkarrekin egonda kutsatzen direla zenbait gauza, ea hala den. Baina bereziki ideia hori zabaldu behar dugu jendartean: gure esku dago eta guk egiten dugun heinean, beharbada, beste batzuk ere, orain kontra daudenak, geldiaraziko ditugu edo gure alde jarri. Asko xamar eskatzea izanen da azken hori, baina tira.
Diskurtsoa landu behar dugu, ea aurreiritzi-usteak aldatzen joaten garen, motibazioa eta jarrerak landu behar dira. Beste puntu bat: kontziente izan behar dugu indarra ere badugula. Euskaldunok ez gara asko, baina bagara. Elkarrekin zenbait gauza erdietsi dezakegula garbi izan behar dugu eta gauza txikiak egiten hasi behar dugu, hala nola, kontsumitzaile gisa telefonia mugikorreko konpainiei kontuak eskatzen. Hizkuntza ohiturak aldatzearekin lotuta dago. Poliki-poliki gutako bakoitzaren ohiturak aldatzen joan behar dugu eta euskararen beharra sortzen.
O. Zapata: Soziologo zenbaiti entzuna diet: Gure hitzek eta usteek errealitatea sortzen dute. Hirukia irudikatuko nuke nik. Batetik, erakargarri izaten jakin behar dugu, alde guztietatik. Bigarrenik, kontziente izan behar gara. Jakin behar dugu zein den gure egoera, zer indar daukagun eta zer aukera ditugun. Jakin behar dugu normalizazioan zein pauso emango ditugun. Hirugarrenik, gauden lekuan gaudela koherentziaz jokatu behar dugu euskaldun eta euskaltzale gisa. Eta hori exijitu behar diegu ardurak dituzten eragile sozialen ordezkariei ere. Ez du balio euskaltzale agertzea edo euskalduna zarela esatea, eta jendearen aurrean, Parlamentuan edo bestelako foro publikoetan, erdara ederrean aritzea nagusiki. Guztion hizkuntza praktikak eragina dauka eredua sortzerakoan eta horretaz kontziente izan behar dugu denok.
Onintza Irureta, Larrun aldizkarian
No hay comentarios:
Publicar un comentario