"EUSKARA ETA JOTAK; BIAK DIRA NIRE KULTURAREN PARTE, EGIAZKI"

Ume-umetatik izan du jotekiko zaletasuna Mila Martinez Jaurrietak (Iruñea, 1960), eta, abestu ere, abesten ditu. Baina berezitasun batekin. Larragako jota abeslariei jarraikiz, jota gehienak euskaraz abesten ditu, bere bi pasioak bat eginez: euskara eta jotak, hain zuzen. Egun, jotak euskaraz kantatzen dituen bakarrenetarikoa da. Martinezek afizioz egiten du, eta ez ofizioz.

Noiztik abesten dituzu jotak?

Kontzientzia dudanetik. Ama Erriberakoa da, eta hark ere abesten zituen. Hortik etorri zait zaletasuna. Zorionez, beharrezkoa den ahotsa banuen, eta, gustukoa nuenez, aurrera egin nuen.

Noizbait ibili zara jota eskola batean?

Inoiz ere ez. Nire kabuz ikasi izan dut, etxean eta herrian entzundakoarekin. Diskoak ez ditut gehiegi entzuten, jotaren xarma zuzenekoan dagoelako; arimatik ateratako jota hori da benetakoa. Grabatutakoa artifizialagoa da.

Zein izan zen zure jota kantari ibilbidearen hasiera?

Lehenengo saioak nire senarrarekin, Fabian Tapiarekin, egin nituen. Biok elkartu ginenean, lagunartean abesten hasi ginen, bioi gustatzen baitzaizkigu asko jotak. Hortik etorri zitzaigun lehenengo saio serioa.

Noiz izan zen lehen saio serio hori?

1990 inguruan. Senarrak Iruñeko gaitero talde batean jotzen zuen garai hartan, eta, jakina, gaiteroak beti herriz herri ibiltzen ziren. Tarteka, ni ere haiekin abesten ibiltzen nintzen. Halako batean, Larrainetik [Zuberoa] deitu ziguten. Jaialdi berezi bat egin zuten, Pirinioetako kantekin, hemengo eta hango jendea elkartuz. Egun horretarako, jota batzuk euskaraz prestatu genituen, eta beste batzuk gaztelaniaz.

Ez da ohikoa jotak euskaraz entzutea. 

Ez, baina oso polita da; ni euskarak erotzen nau, eta jotek erotzen naute. Zergatik ez batu biak? Euskaraz kantatu genuen lehenengo jota Nafarroa Behereko Iduzki denian abesti ezagunarekin izan zen. Dena den, gu ez gara lehenak izan jotak euskaraz abesten; aurrenengoak Larragako jota kantariak izan ziren. Asko miresten ditut, ordura arteko tradizioarekin hautsi zutelako. Hala hasi ginen gu ere, Iduzki denian abestiaren bertsioarekin eta Larragakoen abesti zenbaitekin. Gero, Xalbadorren Sortetxeari bertsoarekin beste bertsio bat egin genuen, eta, horren ostean, Jean Mixel Bedaxagar zuberotarrak deitu zigun berarekin jota bat egiteko, haren lehenengo diskorako. Bedaxagarrek idatzi zuen hitza, baina doinua guk moldatu genuen. Horrela sortu zen Nafarroa izeneko jota famatua. Bigarren grabaketa bat ere egin genuen, 1995eko Tuterako Nafarroa Oinez-erako.

Pixkanaka, beste gauza batzuk egiten hasi zineten.

Hori da. Larraingoaren ondoren, jota gehiago prestatzen eta berriak sortzen hasi ginen. Halere, inoiz ez gara profesionalak izan. Lagunartean abestu izan dugu, edota ekitaldi bereziren batean: Nafarroa Oinez-en, Sortzen-eko jaian, Lazkaoko kultur astean...

Beti abestu izan duzue senarrak eta zuk?

Ez. Elkarrekin egindako saio gehienak Iparraldean izan ziren. Gero, senarra talde batean baxua jotzen hasi zen, eta ezin izaten zen jotak abestera joan. Zorionez, Monika Baron eta Lourdes Cuesta elkartu zitzaizkigun, baita Leire Arrieta soinu jotzailea ere. Dena den, orain, Leire eta biok bakarrik gaude, eta ahal duenean, Fabian elkartzen zaigu.

Zerk bereizten du jota gainerako musika estiloetatik?

Nik estilo ugari abesten ditut: rock and roll, blues, jazz, punk... Baina jotak kantatzeko indar fisiko eta psikologiko berezia behar da. Oso garrantzitsua da psikologikoki prestatua egotea, jota ezin baita edonoiz abestu; animoa behar da. Horrez gain, barru-barrutik ateratzen den zerbait dela uste dut, arimatik.

Oro har, Nafarroan jota maite dutela uste duzu?

Nafar euskaldunek jotak gorroto dituzte, ideologia politiko jakin batekin identifikatzen dituztelako; eskuinarekin. Ez nator bat horrekin. Jota denona da, eta bakoitzaren ideologiara egokitu daiteke. Aurreiritziak desegin behar dira.

Euskaldun askok ez dituzte jotak sartzen euskal kulturan.

Euskal folkloreak kanpoko eragina izan du, hori ukaezina da; baina euskaraz egindakoa bakarrik al da euskal kultura? Eta nork ziurtatzen du bakoitzaren jatorria zein den? Esaterako, Lapurdiko polkak ez dira Euskal Herrian sortu, baina denok hartzen ditugu euskal kulturatzat. Orduan, jotak zergatik ez? Nik argi daukat. Euskara eta jotak; biak dira nire kulturaren parte, egiazki.

Maialen Belarra, BERRIAn